Het werken met aandachtsgebieden voor externe veiligheidsrisico's is een nieuwe manier van omgaan met het groepsrisico. Er zijn 3 soorten aandachtsgebieden: voor brand, explosies en gifwolken. Deze aandachtsgebieden vormen samen 'schillen' met verschillende afstanden tot de risicobron.

Meer informatie over aandachtsgebieden staat in het Handboek Omgevingsveiligheid.

Vragen en antwoorden aandachtsgebied

Wat is de juridische betekenis van een aandachtsgebied?

In artikel 5.2 van het Besluit kwaliteit leefomgeving (hierna: Bkl) is de verplichting opgenomen dat in het omgevingsplan voor het gehele grondgebied van de gemeente rekening moet worden gehouden met de mogelijkheden voor rampenbestrijding, hulpverlening en zelfredzaamheid. Daarbij gaat het ook om de bescherming van vitale infrastructuur, zoals energiecentrales, drinkwatervoorzieningen en centra voor verwerking en beheer van databestanden.

Bij de aandachtsgebieden gaat het om één van de ramptypes: incidenten met gevaarlijke stoffen. Uitgaande van bepaalde criteria voor warmtestraling, overdruk en concentratie van vrijkomende gevaarlijke stof introduceert het Bkl drie categorieën aandachtsgebieden: een brandaandachtsgebied, een explosieaandachtsgebied en een gifwolkaandachtsgebied. De criteria zijn aangegeven in artikel 5.12 van het Bkl. In een omgevingsplan moet voor gebouwen en locaties binnen een brand-, explosie- en gifwolkaandachtsgebied rekening worden gehouden met de kans op een ramp met veel slachtoffers als rechtstreeks gevolg van een incident bij een activiteit met gevaarlijke stoffen. Het gaat hierbij kort gezegd om gebouwen en locaties waar mensen verblijven. Deze gebouwen en locaties zijn aangewezen in bijlage VI bij het Bkl. De bovengenoemde verplichting voor de gemeente is geregeld in artikel 5.15, eerste lid, van het Bkl.

Het tweede lid van artikel 5.15 bepaalt op welke wijze in ieder geval aan de verplichting uit het eerste lid wordt voldaan. Kort gezegd komt het tweede lid er op neer dat bij het toelaten van de genoemde gebouwen en locaties binnen een aandachtsgebied een bestuurlijk afweging moet plaatsvinden van de te treffen beschermende maatregelen voor personen in die gebouwen en op die locaties. Deze verplichting bestaat ook al op grond van de huidige regelgeving voor externe veiligheid. Omgekeerd moet ook een bestuurlijke afweging plaatsvinden bij het toelaten van een activiteit met gevaarlijke stoffen die een aandachtsgebied met zich meebrengt.

Op de bestuurlijke afweging van maatregelen wordt in het antwoord op de hierna volgende vragen verder ingegaan.

Welke functie heeft een aandachtsgebied?

Een aandachtsgebied dient er toe om het bevoegd gezag, bij het vaststellen van een omgevingsplan of projectbesluit of het verlenen van een omgevingsvergunning voor een activiteit met gevaarlijke stoffen, expliciet te laten nadenken over de risico’s en mogelijke effecten van een incident met gevaarlijke stoffen. Vrij vertaald houdt de bestuurlijke afweging binnen een aandachtsgebied in dat met gezond verstand wordt nagedacht over de hoogte van het risico en de mogelijke gevolgen van een incident. Die aandacht moet er toe leiden dat het bevoegd gezag in de omgeving van die activiteit maatregelen afweegt om personen in gebouwen en op locaties in de buitenlucht te beschermen en om maatschappelijke ontwrichting te voorkomen.

Hoe vindt de bestuurlijke afweging binnen een aandachtsgebied plaats?

In het algemeen geldt voor het benutten van bestuurlijke afwegingsruimte dat de gemeente rekening houdt met de samenhang van de relevante onderdelen en aspecten van de fysieke leefomgeving en van de direct daarbij betrokken belangen. Verder moet een gemeente bij het benutten van bestuurlijke afwegingsruimte rekening houden met andere bestuursorganen en stemt daarmee af als dat nodig is. Bijvoorbeeld als de gezondheids- en veiligheidsaspecten van een bedrijventerrein over de grenzen van de gemeente reiken. Dan ligt het voor de hand dat gemeenten met elkaar afstemmen bij het opstellen van regels voor het bedrijventerrein.

Omgevingsveiligheid is één van die belangen. Bij de afweging van maatregelen binnen een aandachtsgebied moet het bevoegd gezag de risico’s en het mogelijk effect van een incident betrekken. Het aandachtsgebied begrenst het gebied waar deze afweging voor omgevingsveiligheid moet plaatsvinden. In de motivering van het besluit moet het bevoegd gezag de gemaakte keuzen onderbouwen. Het ligt hierbij voor de hand dat gemeente in het deel van het aandachtsgebied met het hoogste risico meer maatregelen overweegt respectievelijk treft dan in het deel waar de risico’s lager zijn. Het Handboek omgevingsveiligheid van het RIVM biedt hiervoor aanknopingspunten.

Om welke omgevingsmaatregelen gaat het? Hoe kan de gemeente deze omgevingsmaatregelen borgen in het omgevingsplan?

De gereedschapskist met mogelijke beschermende omgevingsmaatregelen is beschreven in Het Handboek omgevingsveiligheid van het RIVM. Deze gereedschapskist bevat onder meer het overwegen van alternatieve locaties, het beperken van de bevolkingsdichtheid en mogelijke fysieke omgevingsmaatregelen. Een nieuwe omgevingsmaatregel betreft aanvullende bouwtechnische maatregelen voor nieuwe gebouwen (zie Het brand- en explosievoorschriftengebied).

In het omgevingsplan kunnen specifieke regels worden opgenomen die de aanleg en instandhouding van een beschermende voorziening op een bepaalde locatie waarborgen. Dit volgt uit artikel 4.1 van de Omgevingswet. In dat artikel is bepaald dat in het omgevingsplan –met het oog op de doelen van de wet – regels kunnen worden gesteld over activiteiten die gevolgen hebben of kunnen hebben voor de fysieke leefomgeving.

Waar worden de aandachtsgebieden zichtbaar?

Aandachtsgebieden worden zichtbaar gemaakt in het Register externe veiligheidsrisico’s (REV). Dit register is voor iedereen toegankelijk. Dit volgt uit artikel 10.8 van het Bkl. Zo kan een burger of initiatiefnemer straks in het digitale omgevingsplan zien waar in de gemeente activiteiten met externe veiligheidsrisico’s zijn en tot waar de daaraan verbonden aandachtsgebieden liggen.

Wie gaat de aandachtsgebieden digitaal vastleggen?

In de artikelen 10.1 tot en met 10.7 van het Bkl is geregeld welke bestuursorganen gegevens over externe veiligheidsrisico’s moeten verzamelen. Bij deze gegevens gaat het onder meer over aandachtsgebieden van een activiteit met gevaarlijke stoffen. In de Omgevingsregeling worden regels gesteld over het verstrekken van deze gegevens aan het register externe veiligheidsrisico’s.Voor het basisnet vervoer gevaarlijke stoffen en de buisleidingen met gevaarlijke stoffen is dit een verantwoordelijkheid van de Minister van Infrastructuur en Waterstaat. Voor Seveso- inrichtingen (BRZO bedrijven) biedt het Rijk medeoverheden de helpende hand bij de digitale ontsluiting van de aandachtsgebieden. Voor de digitale ontsluiting van aandachtsgebieden voor de overige bedrijven die omgaan met gevaarlijke stoffen staan de gemeenten aan de lat.

Hoe robuust is het aandachtsgebied voor nieuwe ontwikkelingen?

Gemeenten moeten op grond van de Omgevingswet een omgevingsvisie vaststellen. De omgevingsvisie bevat onder meer de hoofdlijnen van de voorgenomen ontwikkeling, het gebruik, het beheer, de bescherming en het behoud van het grondgebied. Afhankelijk van de behoefte aan groeiruimte voor activiteiten met gevaarlijke stoffen kan een gemeente in het omgevingsplan een aandachtsgebied toelaten waarmee ruimte wordt gereserveerd voor toekomstige activiteiten met gevaarlijke stoffen. Nieuwe activiteiten of veranderingen van bestaande activiteiten moeten binnen de in het omgevingsplan aangegeven grenzen van het aandachtsgebied blijven. Als dat niet lukt, kan de gemeente overwegen om het omgevingsplan aan te passen.

Het gemeentelijke beleid kan er ook op gericht zijn om het aandachtsgebied op termijn te verkleinen, bijvoorbeeld om daarmee ruimte te scheppen voor grote woningbouwprojecten. In dat geval zal de gemeente bij het vestigingsbeleid op het bedrijventerrein hiermee rekening moeten houden. Bij een verkleining van een aandachtsgebied moeten de rechten van bestaande bedrijven wel gerespecteerd worden.

Wanneer treedt het aandachtsgebied in werking?

Zodra de Omgevingswet in werking is getreden, gelden ook de regels over aandachtsgebieden. Daarom is het zo belangrijk dat alle overheden nu al zorg dragen voor een tijdige digitale ontsluiting. Via het Impulsprogramma Omgevingsveiligheid wordt dit financieel mogelijk gemaakt.

Wat zijn de uitgangspunten voor het berekenen van de aandachtsgebieden?

De methode voor de berekening van de aandachtsgebieden is beschreven in het Handboek Omgevingsveiligheid van het RIVM. In het Handboek is een stappenplan en een rekenvoorschrift opgenomen voor het bepalen van de aandachtsgebieden alsmede voor het bepalen van de plaatsgebonden risicocontour. In artikel 5.12 Bkl zijn de criteria voor het bepalen van de aandachtsgebieden opgenomen.

Welke scenario’s worden meegenomen bij het rekentechnisch bepalen van de aandachtsgebieden voor activiteiten met externe veiligheidsrisico’s?

Dit volgt uit het rekenvoorschrift en de stappenplannen uit het Handboek Omgevingsveiligheid. Meer informatie is te vinden via de website van het RIVM.

De aandachtsgebieden houden een effectgerichte benadering in. Is het mogelijk om de factor kans te betrekken bij de weging van maatregelen binnen een aandachtsgebied?

De aandachtsgebieden begrenzen het gebied waar zich bij een incident met gevaarlijke stoffen nog levensbedreigende gevolgen voor mensen in gebouwen die aan de standaard bouweisen voldoen kunnen voordoen. De aandachtsgebieden geven daarmee een beeld van de mogelijke gevolgen van een incident. De kansaspecten kunnen meegenomen worden door het bevoegd gezag bij het wegen van de beschermende maatregelen.

Terug naar de vragen en antwoorden omgevingswet

De vragen en antwoorden zijn opgesteld door het ministerie IenW. Voor opmerkingen en (nieuwe) vragen kunt u contact opnemen met Omgevingsveiligheid IenW.